Przywspółczulny układ nerwowy aktywuje relaksację lub reakcję „odpoczynku i trawienia”. Zupełnie odwrotnie niż reakcja „walki lub ucieczki” współczulnego układu nerwowego, reakcja relaksacyjna obejmuje przywrócenie rezerw energii i inne funkcje „czasu pokoju”, takie jak naprawa i reprodukcja. Przywspółczulny układ nerwowy kontroluje wiele z tych funkcji poprzez 4 nerwy czaszkowe: nerw oczno-ruchowy, twarzowy, glosowo-gardłowy i błędny, które są również znane jako nerwy czaszkowe III, VII, IX i X. Łatwy sposób na zapamiętanie ich jest dzięki temu mnemonicznemu: „Faerie zajmują migoczące doliny”, przy czym pierwsze 2 litery w każdym słowie pasują do odpowiadających im nerwów czaszkowych.
Nerw czaszkowy III, nerw okulomotoryczny
Nerw okoruchowy kontroluje kilka mięśni oka. Podobnie jak w przypadku wszystkich przywspółczulnych nerwów czaszkowych, jego sygnały pochodzą z komórek mózgowych lub neuronów w pniu mózgu i wędrują w dół długimi, cienkimi przedłużeniami zwanymi włóknami nerwowymi. Te włókna nerwowe łączą się z organem docelowym. Celem nerwu okoruchowego jest oko. Jego przywspółczulne włókna nerwowe kontrolują mięśnie rozszerzające się lub zwężające - powiększające lub kurczące się - źrenice. Kontrolują również mięśnie, które zmieniają kształt soczewki, pozwalając oczom skupić się na bliskich lub dalekich przedmiotach. Gdy aktywowana jest reakcja przywspółczulna, mięśnie kurczą się, aby zwężać źrenice i sprawiają, że soczewka jest zaokrąglona, aby zoptymalizować skupienie na bliskich przedmiotach.
Nerw czaszkowy VII, nerw twarzowy
Nerw twarzowy ma zarówno zakończenia czuciowe, jak i ruchowe na całej twarzy, które są odpowiedzialne za czucie i ruch mięśni. Włókna przywspółczulne w nerwie twarzy kontrolują wiele gruczołów wydzielających płyn lub śluz. Jednym z takich gruczołów jest gruczoł łzowy, który powoduje łzy, aby utrzymać wilgotność oczu. W jamie ustnej przywspółczulne włókna nerwu twarzowego kontrolują gruczoły podżuchwowe / podżuchwowe i podjęzykowe, które wydzielają ślinę. Włókna przywspółczulne stymulują również uwalnianie śluzu przez liczne gruczoły wydzielające śluz rozproszone w błonie śluzowej nosa, ust i gardła.
Nerw czaszkowy IX, nerw lędźwiowo-gardłowy
Nerw językowo-gardłowy ma wiele funkcji związanych ze smakiem i jedzeniem. Włókna przywspółczulne w tym nerwie kontrolują ślinianki przyuszne, największy z gruczołów ślinowych. Do jedzenia konieczne jest wydzielanie śliny, funkcja „czasu pokoju”. Stymulacja przywspółczulna wywołuje dobry przepływ śliny. Natomiast stymulacja współczulna może wytwarzać niewielki przepływ śliny lub jej brak, co prowadzi do suchości w ustach.
Nerw czaszkowy X, nerw błędny
Ze wszystkich przywspółczulnych nerwów czaszkowych najważniejszy jest nerw błędny, który zawiera około 80 procent wszystkich włókien przywspółczulnych w ciele. Włókna z nerwu błędnego przechodzą przez całe ciało, wpływając na prawie każdy narząd pod szyją - w tym serce, płuca, przełyk, tchawicę, żołądek, jelito cienkie, pierwszą część okrężnicy, wątrobę, woreczek żółciowy, trzustkę i moczowody. Dlatego przywspółczulna aktywacja nerwu błędnego ma szeroki zakres efektów, w tym zmniejszenie częstości akcji serca i ciśnienia krwi, zwiększenie produkcji kwasu żołądkowego, stymulowanie przepływu pokarmu przez jelita i utrzymywanie krtani otwartej do oddychania, jednocześnie zwężając kanały powietrzne w płucach.
